Middelaldersus i Borgundkaupangen

Tungt rusta hærmenn i kamp. Til venstre med ryggen til, styrar ved Landbruksmuseet, Petter Ose. Vidare ser vi ein av bispens stridsmenn med nettingrustning som gav effektivt vern mot sverd- og økseslag, men ikkje mot pilar.

For om lag 800 år sidan var Borgundkaupangen den største handelsstaden mellom Bergen og Trondheim. Det var torsken i havet som la grunnlaget for busetnad og handelsverksemd. Hit kom bøndene frå fjordane og frå kysten med turrfisken sin som vart omsett for klingande mynt og varer. Dagane 31.5 og 1.6 vart noko av livet i den gamle handelsstaden gjenskapt. Gjennom Sunnmøre Middelalderfestival ville Sunnmøre Museum gje dei besøkande ei reise tilbake gjennom hundreåra til midten av 1200-talet då Borgundkaupangen var på sitt mest aktive.

Handelsstaden var også eit kyrkjeleg sentrum og det var då rimeleg at det var bisp Peter av Borgund (Per Sæther) som fekk føre an i prosesjon som markerte opninga av festivalen. Han vart følgt av menneske i fargerike kostyme og musikarar med tidsriktige instrument. Prosesjonen stoppa i sentrum av stemneplassen der fylkeskultursjef, Heidi-Iren Wedlog Olsen, stod for den formelle opninga av festivalen. Bispen fekk så ordet for å gå gjennom nokre av dei aktivitetane små og store kunne vere med på dei to stemnedagane.

Eit av dei innslaga mange var spente på var hærkampen, det store slaget om Borgund, som herolden kalla det. Middelalderen var ei urolig tid, og dei fleste spørsmål og maktkampar vart den gongen avgjorde på slagmarka, ikkje rundt forhandlingsbordet. Slåssing er ikkje ufarleg, heller ikkje middelalderslåssing, så kamparenaen var reservert kynidge hærmenn og -kvinner. Dette er menneske som er levande opptekne av historie og som reiser rundt på slike festivalar for å vise korleis det kunne ha gått for seg i strid for 800 år sidan. Nokre kom frå Trøndelag, andre frå Bergen. Det var plass for nokre lokale stridsmenn også. Då kampen starta sprang dei fram mot fienden med høge rop og heva  skjold og våpen. Det var tydeleg at det var litt psykologi med i spelet. Det var visst om å gjere å verke modig og handlekraftig slik at motstandaren skulle skjøne at det her var folk som kunne sine saker og ikkje var lette å skubbe seg på. Det såg ut til å vere ein jamn strid, men folk fall etter kvart ned på bakken, og til slutt så stod det berre ein soldat igjen på beina. Heldigvis var ikkje skadane verre enn at alle krigarane etter ei kort stund reiste seg igjen, og etter ei lita pause var kampen igang på nytt. På den tunge pustinga skjøna vi at dette er ein krevjande aktivitet. Ein av grunnane til det er at krigarane er tungt utrusta. Ein frå bispens hærflokk viste etter kampen fram utrustninga si. Det var ein mangelags tydrakt inst, ein ringrustning utapå, hjelm på hovudet og metallvern på knea. I tillegg hadde han både skjold og sverd.

Per Weddegjerde og Dagfinn Ullaland frå Sunnmøre Museum utfordra kvarandre til bogeskyttarduell. Per vann den jamne kampen. Bogeekspert Heidi Haugene følgjer spent med.

Møbelmuseet i boks!

Kjetil Tandstad ved NMFS ønskjer velkomen til opning av den nye permanente utstillinga ved museet.

Etter mange månader med førebuing kunne endeleg dagleg leiar ved Norsk Møbelfaglig Senter (NMFS) i Sykkylven, Kjetil Tandstad, ønskje velkomen til flunkande ny utstilling ved NMFS. Opninga av den permanente utstillinga; Ver så god sitt, inneber eit langt steg framover for møbelmuseet som starta verksemda si i den fasjonable Berli-villaen på Klokkehaugen i Sykkylven i 1995. Der var det ikkje plass til noka stor utstilling. Betre vart det då NMFS flytte til den tidlegare Strømmefabrikken i Aure sentrum i 2000. Men det var først no i 2014 at senteret fekk på plass ein større og brei presentasjon av norsk og internasjonal møbelhistorie for dei siste hundre åra.

Mange personar har vore involvert i produksjonen av utstillinga, fortalde Kjetil Tandstad under opningsarrangementet fredag 28.mars. Utstillingskonsulent Tone Anda la eit grunnlag som fleire har utvikla vidare. Dei som arbeidde mest med prosjektet dei siste månadane var designaren Svein Asbjørnsen og modellutviklar Arve Grønmo. Tandstad fortalde at den siste hylla med småmøblar frå Vitra-museet kom på plass same føremiddagen som opninga skjedde.

Om innhaldet i utstillinga kan vi lese dette på møbelmuseet sine heimesider: "Ver så god, sitt, heiter utstillinga, som vil bli den største permanente historiske utstillinga av norske industrimøblar. Her kan ein sjå møbelprodukt og produksjon frå dei tidlege kjellarbedriftene si tid. Her blir det også vist korleis bransjen gjennom mekanisering, spesialisering og stort pågangsmot har nådd fram til dagens høgteknologiske og internasjonaliserte produksjon.Utstillinga viser også 30 klassiske møbelprodukt frå dei siste seksti åra, plukka ut av ein nasjonal fagjury som dei beste som er laga her i landet. Ein kan også sjå ei samling med 50 klassiske miniatyrar av europeiske designmøblar gjennom hundre år. Dette var design som, medvite eller ikkje, også påverka norske og sunnmørske møbelskaparar."

Ver så god, sitt!

Avdelingsleiar ved møbelmuseet i Sykkylven, Kjetil Tandstad, i inngangspartiet til den nye utstillinga, Ver så god, sitt!

Det var berre så vidt han hadde tid til å ta juleferie, avdelingsleiar ved Norsk Møbelfaglig Senter i Sykkylven, Kjetil Tandstad. Heilt fram til siste arbeidsdag før jul var det hektisk monteringsaktivitet i utstillingslokalet til møbelmuseet i Sykkylven. Møbelveteranane Arve Grønmo og Svein Asbjørnsen arbeidde så støyvføyka stod med tilpassing av deleveggar der det skal på plass bilete og tekstar med informasjonar om møbelindustriens utvikling dei siste hundre åra. Allereie tidleg i januar 2014 må møblar og verkstadinteriør og alt det andre som skal utgjere møbelmuseet si faste utstilling vere på plass, for då er det venta besøk av lærelystne skuleelevar.

Kjetil har tru på at tidsplanen skal halde, og han ser fram til at alle brikkene skal falle på plass i det puslespelet som ei slik utstilling er. Førebels ligg dei forskjellige utstillingselementa i haug og dungar i inngangsområdet til møbelmuseet. Det einaste som er skikkeleg på plass er ein stor vegg med bilete og tekst og tittelen på utstillinga: Ver så godt, sitt! Dersom ein skulle følgje det rådet den førjulsfredagen vi var på vitjing, måtte vi ha innteke den sitjande posisjonen på golvet. Og det er kanskje ikkje så gale, for det var nok der stolen si historie starta.

Møbelutstillinga som snart er på plass i museumsbygget i Storgata i møbelhovudstaden Sykkylven er fire-delt. Sentralt i utstillinga finn vi ein rekonstruksjon av ein møbelsnikkarverkstad slik han var i industrien sin barndom, før siste verdskrigen. Her er mykje gjort for at dei besøkande skal få ei kjensle av korleis det var å arbeide i dei tidlege møbelbedriftene. Høvelbenken er på plass, tilliks utstyret dei trong for å lage korgmøblar, og å gje stolane stopning. Tak og veggar har ein historisk patina. Det var her eventyret starta.

Kjær juletradisjon

Stearinlyslaging er ein av dei faste aktivitetane på førjulssøndagen på Sunnmøre Musem. Dag Brøther t.h. er lysstøypesjef.

Førjulssøndagen ved Sunnmøre Museum i Borgundgavlen vert berre meir og meir populær. Andre søndagen i desember var mange av husa i museumstunet fylte med born og vaksne som arbeidde med praktiske oppgåver, eller koste seg med god mat og varm drikke. Avdelingsleiar ved museet, Siw Solvang, fortel at over 2000 små og store besøkande var innom portane, og det er det største besøkstalet dei har registrert på alle dei åra førjulssøndagen har vore arrangert.

Det er knapt nokon tid på året at tradisjonane står så sterkt som i julemånaden. Då vil vi at det skal vere slik som det alltd har vore. Då vil vaksne gjenoppleve den gode stemninga og forventningane dei hadde i sin eigen barndom, og dei vil gjerne at born og barneborn skal få del i dei same opplevingane. Og kvar er det meir naturleg å bli ført inn i juletradisjonane enn på eit museum? Sunnmøre Museum har menneske som veit meir om lokale juletradisjonar, julemat, juledekorasjonar og tradisjonelle julegåver enn dei fleste. Denne søndagen fann vi dei i museumshus midt i flokken av barn og voksne. Mellom aktivitetane dei gjennomførte var; produksjon av matter og eplebåtar, honninglys og trebåtar. I Framgardstova var det kinning av smør og i kyrkjebudene ved sjøkanten var det sal av julenek, keramikk og skinn.

Vi tok oss ein tur bort til handverkargata i enden av museumsområdet. Her var det hengt opp grankransar på tvers av gata, og i alle husa var det lys og varme. Det var reine Skomakargatestemninga. I skomakarhuset var det rett nok ingen skomakar Andersen. Her hadde knivmakar Svein Johansen frå Sykkylven utstilling av mange av knivane han har laga. I smia fann vi smeden i arbeid og i Larsnesbuda freista to jenter med gammaldags godteri. Godteri av eit litt anna slag fann vi i Dybhuset, der styreleiar i museet, Ragna Dahl Grønnevet og fylkesformidlar Ingvill Wille laga sirupssnittar til den store gullmedalje.

Ingvill Wille og Ragna Dahl Grønnevet inviterer til smaking av omnsferske sirupssnittar.

Dei som vart kalde av å gå i julegatene og mellom dei gamle museumshusa, kunne gå inn i det store museumsbygget. Her var kafeen full heile dagen, og sveler og kaker gjekk ned på høgkant. Elles var dei ulike etasjane i museumsbygget også fylte med aktivitetar. Her fekk borna lage julekorger og julenisser, leike med tinnsoldatar og hoseband. I underetasjen var det demonstrasjon av trykking på gamlemåten. Underteikna skribent residerte på det som truleg var dagens rolegaste stand, der Årbok for Sunnmøre vart selt. Denne dagen var det borna som fekk bestemme aktivitetsløypa. Dei vaksne tek nok sin monn igjen med hyggeleg julelesnad når julepynten er på plass og julekakene er ferdig baka.

Møbelgründere under lupen

Møbelgründer Ragnar Sandnes i samtale med daglig leder ved Norsk Møbelfaglig Senter, Kjetil Tandstad. (Foto: Eldar Høidal.)

En søndagkveld i april satte Venneforeninga til Norsk Møbelfaglig Senter fokus på gründerne innen møbelindustrien. Det var i mellomkrigsåra at unge sykkylvinger gikk i gang med produksjon av møbler og møbeldeler,  ikke bare for det lokale markedet, men for hele landet. Spørsmåla som ble stilt var blant andre, hvorfor startet så mange bedrifter i Sykkylven nettopp da, og hva var det som særpreget de personene som etablerte bedrifter.

Mellomkrigsåra var en periode med stagnasjon i det etablerte næringslivet – det var få andre utveier enn å komme i gang med noe i egen bygd. Tidlig i perioden var det mange som emigrerte til USA. Konfeksjonsfabrikanten Tomas Strømme husket at av hans konfirmantkull fra 1921 var det bare han som ikke reiste over til USA. Rundt 1928 ble den veien helt stengt. I byene var det heller ikke så mye å hente, der måtte de først og fremst gi arbeid til byens egne arbeidssøkere.

Tiltakssomme sykkylvinger fant utveier hjemme fra ca 1930. I Sykkylven hadde de også gård og grunn som ga trygghet – og mat. De kunne greie seg om det gikk litt tid mellom inntektene. Gårdene ga i tillegg trygghet for bankene som lånte ut penger til nye verkstedeiere. De fant arbeidsfolk/hjelpere blant slektninger og kamerater, folk som de kjente og visste kvalitetene til. Slik gjorde Jens Ekornes det, og Hjalmar Brunstad og Otto Hjellegjerde.